Tyrawa Solna i okolice

TYRAWA SOLNA

Tyrawa Solna leży w Górach Słonnych, u ujścia potoku Tyrawka do rzeki San, w granicach Parku Krajobrazowego Gór Słonnych. Nazwa miejscowości wzięła się od słonych źródeł, z których już w średniowieczu wytwarzano sól. Surowiec, na skalę przemysłową, eksploatowano do końca XVIII w. Pierwszy raz jako „Thirawa Salis” pojawiła się w aktach sanockich z 1435 r.

Na terenie wsi, a dokładniej na jej wzgórzu zwanym „Diablą Górą” (365 m n.p.m.), odkryto ślady wczesnośredniowiecznego grodziska, o dwóch liniach wałów obronnych. Przypuszcza się, iż gród ten mógł pełnić funkcję warowni. Książę Władysław Opolczyk, będąc wielkorządcą Rusi Halickiej (1372 – 1378 r.), nabył Tyrawę od rodziny Pileckich w zamian za Tyczyn i Kańczugę. W czasach Władysława Jagiełły (XV w.) miejscowość należała do zamku sanockiego, jako wieś posiadająca królewskie żupy solne zasilające swymi dochodami skarb państwa. Na jej gruntach po lewej stronie Sanu powstało miasteczko Mrzygłód początkowo zwane Tyrawą. Źródło historyczne z 1424 r. mówi o żupniku solnym, Matiaszu ze Boisk, dzierżawcy Tyrawy. W 1425 r. król Władysław Jagiełło nadał miejscowości prawo lokacyjne. Miasto, które powstaje, do XVII w. nosiło nazwę Tyrawa Królewska obecnie zaś Mrzygłód. Tyrawa Solna była prawdopodobnie do XV w. częścią Mrzygłodu, do czasu, kiedy to San miał zmienić swój bieg, dzieląc Tyrawę na dwie części – Tyrawę Królewską (Mrzygłód) i Tyrawę Solną. Tyrawa Solna w XVII stuleciu, jako wieś królewska wielokrotnie niszczona była przez przemarsz i najazdy obcych wojsk. W 1672 r., podczas najazdu tatarskiego została niemal całkowicie zniszczona przez ordyńców. Z całej wsi ocalało tylko 8 domów.

Po I rozbiorze Polski, w 1772 r. wieś przeszła na własność rządu cesarskiego. Austriacy zasypali żupy solne, chroniąc w ten sposób swój monopol solny. We wsi można jeszcze znaleźć ślady po wydobywaniu solanki. Zachowały się tu 3 źródła z wodą solankową (2 z nich są obłożone dębowymi belkami cedrowymi).W drugiej połowie XIX zaczął tu się rozwijać również przemysł naftowy. W Tyrawie Solnej zachowała się infrastruktura kopalni, którą oglądać możemy dziś w sanockim Skansenie.

Przez miejscowość przebiega kilka turystycznych szlaków: Szlak Nadsańskich Umocnień Linii Mołotowa, Szlak Wodny „Błękitny San, Szlak Naftowy, Szlak Architektury Drewnianej oraz Szlak Ikon „Doliny Sanu”. We wsi znajduje się dawna filialna cerkiew grekokatolicka pod wezwaniem Jana Chrzciciela z 1837 r. (poprzednia istniała tu już XVI w.), będąca pamiątką po mieszkającej tu ludności ukraińskiej, wysiedlonej podczas „Akcji Wisła”, na Ziemie Zachodnie. Od 1947 r. świątynia użytkowana jest, jako kościół katolicki. Na tutejszym starym cmentarzu zachowało się sporo kamiennych krzyży nagrobnych. Przy drodze do Siemuszowej zobaczymy dwie murowane kapliczki z XVII wieku.

Tyrawa Solna i jej okolica to teren niezwykle malowniczy, bogaty w piękne krajobrazy i nieskażoną przyrodę, zróżnicowany geograficznie i kulturowo, zlokalizowaną w Dolinie Sanu. Biorąc pod uwagę małe zasiedlenie, panuje tu spokój, którego tak dużo z nas szuka w dzisiejszych czasach. Tyrawa Solna urzeka wszystkich gości dziewiczym pięknem i niespotykanymi nigdzie indziej widokami. Krystalicznie czysta woda, pachnące świeżością powietrze i dostojny bukowy las tworzą to magiczne miejsce, gdzie każdy zapomina o codziennych problemach i zmartwieniach. Kaskada barw i energia natury zniewala duszę, a smak i zapach tutejszej kuchni oszałamia zmysły. Diabla Góra będąca strażnikiem tej cudownej krainy, to raj dla spragnionych ciszy, ale także oaza dla szukających mocnych wrażeń. To tutaj znajdziesz idealne miejsce na aktywny wypoczynek. Będziesz tu delektować się szumem lasu i melodią snującego się Sanu i potoku Tyrawka, wiosną rechotem żab wieczorem utulającego nas do snu, a budzącym nazajutrz cudownym śpiewem ptactwa i klekotem bocianów.

SANOK

Miasto powiatowe, liczące ponad 42 tysiące mieszkańców. Swą nazwę nosi od rzeki San, nad którą jest położony. Najstarsza pisana informacja o Sanoku pochodzi z Latopisu Hipackiego, z 1150 r., gdy Ziemia Sanocka należała do Rusi. Kronika mówi o węgierskim królu Gejzie II, który w wyprawie przeciwko księciu Włodzimierzowi, "przeszedł w góry i wziął gród Sanok i posadnika jego i wiosek w Przemyskiem wiele zajął." Już w połowie XII w. był to gród obronny i ważny ośrodek administracyjny, jednak prowadzone w ostatnich latach prace archeologiczne na wzgórzu zamkowym i podsanockim wzgórzu Horodyszcze (inaczej Fajka) w Trepczy, udowodniły iż, gród musiał istnieć już w IX w. W 1339 r. Sanok otrzymał przywilej lokacyjny na "prawie magdeburskim".

Po roku 1340 Kazimierz Wielki przyłączył do Polski Ruś Halicką, a 25 kwietnia 1366 r. potwierdził prawa miejskie Sanoka. Miasto stało się stolicą administracyjną Ziemi Sanockiej, należącej do województwa ruskiego. W owym czasie Sanok był ważnym ośrodkiem handlowym. W sanockim zamku miał siedzibę urząd grodzki i ziemski, ze starostą na czele. W mieście działały również sądy: grodzki, ziemski i wyższy sąd prawa niemieckiego dla całej Ziemi Sanockiej.

W sanockim kościele farnym w 1417 r. odbył się ślub z Elżbiety Granowskiej z Władysławem Jagiełło. Przy kościele istniała szkoła parafialna, do której uczęszczali m.in. Grzegorz z Sanoka – pierwszy w Polsce przedstawiciel renesansu, wybitny humanista Jan Grodek – rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1540-1552. Sanok stanowił uposażenie wdowie królowych. W sanockim zamku wiele lat mieszkała Zofia Holszańska, żona Władysława Jagiełły, matka Władysława Warneńczyka i Kazimierza Jagiellończyka. Miasto musiało zawdzięczać wiele królowej Bonie. Dowodem jest herb Sanoka, w którym znajdziemy symbol rodu Sforzów - węża połykającego Saracena.

XI i XVI w., to okres największej świetności Sanoka. Niestety od końca miasto XVI wieku miasto zaczęło powoli podupadać i tracić swe znaczenie, powodem tego były m.in. liczne pożary. Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 r. Austriacy przenieśli siedzibę starostwa do Leska. Powróciło ono do Sanoka w roku 1798. W połowie XIX w. w mieście pomału zaczął rozwijać się przemyśł. Ok. 1845 r. powstał w Sanoku kotlarski warsztat rzemieślniczy założony przez Walentego Lipińskiego i Mateusza Beksińskiego. Kilka lat później Kazimierz Lipiński (syn Walentego) założył Pierwsze Galicyjskie Towarzystwo Budowy Maszyn i Wagonów w Sanoku i przystąpił do budowy fabryki (1894-95). To właśnie z niej wywodzi się Sanocka Fabryka Autobusów "Autosan". W 1872 r. wybudowano tu linię kolejową z Chyrowa przez Zagórz i Łupków na Węgry, a w 1884 r. wykonano odcinek z Zagórza przez Sanok, do Jasła. Miało to olbrzymie znaczenie dla rozwoju miasta.

Obecnie Sanok to ważny ośrodek ośrodek administracyjny, przemysłowy i kulturowy. Znajdują się tu licznie odwiedzane muzea i galerie. Co roku odbywa tu się wiele imprez kulturalnych i sportowych, m.in. Jarmark Ikon, Festiwal im. Adama Didura czy „Ice-Speedway” – międzynarodowe wyścigi motocykli na lodzie.

Warto zobaczyć:

• Zamek – Muzeum Historyczne (ul. Zamkowa 2) - Pierwotnie gotycki zamek, w latach 1523-48 przebudowany na styl renesansowy. Z dawnej budowli zachowała się do dziś jedynie część centralna (w chwili obecnej trwają prace zakończeniowe nad dobudowanym niedawno południowym skrzydłem zamku). Obecnie w murach zamku mieści się Muzeum Historyczne, założone w 1934 roku. Posiada najcenniejszą w kraju kolekcję ikon oraz największy zbiór prac wybitnego polskiego artysty Zdzisława Beksińskiego. Muzeum posiada również cenne zbiory: sztuki sakralnej kościoła rzymsko-katolickiego, ceramiki pokuckiej, sztuki współczesnej, militariów, sarmackiej sztuki portretowej, zbiory archeologiczne i inne. Pod dziedzińcem zamkowym znajdują się dwa niemieckie schrony, zbudowane w latach 1940-41, jako element tzw. „Pozycji Granicznej Galicja”. Strzegły one funkcjonującej w latach 1939-1941 granicy pomiędzy Generalnym Gubernatorstwem a Związkiem Radzieckim.
• Budynek tzw. Zajazdu (Zamkowa 2) - Budynek powstał w latach 1775-99 r. W dziewiętnastym stuleciu mieścił się tutaj odwach i apteka. Dziś znajduje się tu siedziba dyrekcji Muzeum Historycznego w Sanoku.
• Kapliczka św. Jana Nepomucena (pl. św. Jana) – ufundowana w 1810 r. przez Ksawerego Krasickiego, w podziękowaniu za ocalenie życia podczas, ostatniej obrony zamku przed Austriakami, w czerwcu 1809 roku.
• Willa Zaleskich (Plac św. Jana 1) – nazywana „Sokolim Gniazdem”, wybudowana w latach 1890-1910 r, w stylu weneckim. Warto obejrzeć ją od strony schodków zamkowych.
• XVIII i XIX w. zabudowa mieszczańska starówki – piętrowe kamienice, głównie eklektyczne, ale i w stylu secesyjnym. Najciekawsze zobaczymy przy ulicach: 3 mają , Rynek, Kościuszki, Jagiellońska, Mickiewicza i Kazimierza Wielkiego.
• Kościół i klasztor OO. Franciszkanów pw. Podwyższenia Krzyża Świętego – (stoi w jednym z rogów Rynku) zbudowany stylu barokowym w latach 1632-40 (później przebudowywany), w miejscu poprzedniego drewnianego. We wnętrzu znajdują się: późnobarokowe ołtarze oraz cudowny obraz Matki Bożej Pocieszenia – Pani Ziemi Sanockiej, w ołtarzu głównym krzyż z II połowy XVII w., obraz św. Antoniego z XVII w. w prawym ołtarzu bocznym, polichromie pędzla Władysława Lisowskiego z lat trzydziestych XX w., obraz św. Franciszka z XVIII w. w ołtarzu. W kaplicy św. Franciszka odkryto średniowieczne cmentarzysko i mury z XIV w.
• Ratusz miejski – Rynek Osiemnastowieczny ratusz miejski, powstał po pożarze poprzedniego, drewnianego. Kilkukrotnie był przebudowywany. W górnej, centralnej części budynku umieszczono zegar, wykonany w Pradze, a uruchomiony 1 lutego 1906 roku. Na szczycie lewego skrzydła widnieje herb miasta, na prawym zaś godło państwowe (wzór z lat trzydziestych). W budynku mieści się kilka instytucji, między innymi Centrum Informacji Turystycznej.
  
• Budynek dawnej Rady Powiatowej – obecnie siedziba Urzędu Miasta (Rynek 1). Budynek powstał w latach 1875-80. Na jego fasadzie znajduje się historyczny herb ziemi sanockiej - złoty dwugłowy orzeł na błękitnym polu.
• Obiekty chasydzkie - synagoga stowarzyszenia „Jad Charuzim” z 2 poł XIX w. (ul. Franciszkańska 5); tzw. Mała Synagoga z 1924 r. (Rynek 10, wejście od ul. Zamkowej); kirkut, założony w XIX w. (ul. Kiczury)
• Kościół farny pw. Przemienienia Pańskiego (Plac Św. Michała ) - Zbudowany został w latach 1874-87, po pożarze poprzedniego kościoła p.w. św. Michała. We wnętrzu dwudziestowieczne polichromie (1906-7) i witraże. W zachodniej nawie znajduje się renesansowa płyta nagrobna Sebastiana Lubomirskiego, zmarłego w 1558 r.
• Dom Mansjonarzy – kamienny budynek przy Placu św. Michała, wybudowany w latach 1750-1775 r. dla Bractwa Kapłańskiego pw. Wniebowzięcia NMP. Kolegium mansjonarzy zostało powołane przy sanockiej farze w 1723 r.
• Budynek Stowarzyszenia „Sokół” (ul. Mickiewicz 13) – wybudowany w latach 1890-1910 dla Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Na szczycie budynku znajduje się rzeźba zrywającego się do lotu sokoła, zaś na elewacji wschodniej znajduje się postać „Sokolnika”, zrywającego kajdany orłowi polskiemu.
• Katedralny Sobór Prawosławny pw. Świętej Trójcy (ul. Zamkowa 16) - Wzniesiony w 1784 r. jako parafialna cerkiew grecko-katolicka. We wnętrzu znajduje się ikonostas z XIX w., barokowe ołtarze boczne z I połowy XVIII w. oraz XVII wieczna Cudowna Ikona Matki Boskiej Sanockiej. Prz cerkwi stoi murowana dzwonnica z 1827 r. oraz kamienica zbudowana w latach 1905-8, siedziba kancelarii diecezjalnej.
• Cerkiew grekokatolicka p.w. Wniebowstąpienia Pańskiego (ul. Przemyska) - drewniana, zbudowana w 1844 r., w jej wnętrzu ikonostas z XIX oraz wyposażenie cerkiewne z XVIII i XIX w. Obecnie parafialny kościół rzymskokatolicki.
• Greckokatolicka cerkiew parafialna p.w. św. Dymitra (Al. NMP) – wybudowana w latach 1866-1891, w miejscu poprzedniej, wzmiankowanej w 1573 r.
• Umocnienia „Linii Mołotowa” - Na terenie miasta znajdują się schrony bojowe, batalionowego punktu oporu „Olchowce”, w którego skład wchodziło 16 żelbetowych bunkrów, część z nich uległa zniszczeniu w latach czterdziestych. Pod dziedzińcem sanockiego zamku znajdują się również dwa niemieckie, żelbetowe schrony graniczne, z tego samego okresu.
• Ławeczka ze Szwejkiem (ul. 3 Maja) - pierwszy w Polsce pomnik Dobrego Wojaka Szwejka.

TYRAWA WOŁSKA

Tyrawa Wołoska to siedziba gminy. Miejscowość, jak mówi źródło historyczne, istniała już w 1402 r., jako "Tyravia minori" czyli Tyrawa Mniejsza. Lokowana była na prawie wołoskim. Obecna nazwa Thyrawa Walaska pojawia się w znanych źródłach w 1434 r. Istnieją różne wersje pochodzenia tej nazwy: jedna, iż wzięła się ona od przybycia tu osadników wołoskich, inna, że może pochodzić od prawdopodobnego pierwszego właściciela Wołocha, a inna jeszcze, że od skazańców wołoskich, którzy mieli być tu osadzani. Na przełomie XVII i XVIII w. miejscowość uzyskała prawa miejskie, które utraciłą w 2. poł. XIX w.

Miasteczko miało drewnianą zabudowę podcieniową, rynek na rzucie kwadratu. W 1507 r. powstała tu parafia unicka. W 1900 r. wybudowano tu, na miejscu starej, drewnianej, nową cerkiew grekokatolicką p.w. Paraskewi, która istniał do 1948 r. Kościół katolicki działał już w XV wieku jako filia parafii Mrzygłód. W 1546 roku utworzono parafię. Obecny kościół pw. św. Mikołaja ufundowany został w XVIII w., konsekrowany w 1745 r. Z dworu, który stał kiedyś w miejscowości, pozostały trzy kolumny, z bocianim gniazdem na jednej z nich.

Będąc w Trawie Wołoskiej, koniecznie trzeba odwiedzić Galerię Rzeźby "QUO VADIS" Bogusława Iwanowskiego. Galeria mieści się w domu i w ogrodzie artysty. Rzeźbiarz tworzy przede wszystkim prace tematyczne, należą do nich m.in. płaskorzeźby poczetu królów i książąt polskich, rzeźby ilustrujące dzieła Józefa Piłsudskiego, rzeźby ukazujących tragedię Katynia i ofiar Sybiru, rzeźby poświęcone Papieżowi Janowi II (kolekcja wykonana w czarnym dębie). Bogusław Iwanowski jest laureatem wielu międzynarodowych i krajowych konkursów. Wystawiał swoje prace m.in. w Szwajcarii, Francji, Niemczech orazi Stanach Zjednoczonych. Rzeźby jego znajdują się również w wielu muzeach i zbiorach prywatnych. Przez miejscowość przebiega Szlak Ikon Doliny Sanu oraz Szlak Szwejka.

HOŁUCZKÓW

Dokumenty historyczne podają, że 16 maja 1497 r. Mikołaj Czeszyk, właściciel Tyrawy Wołoskiej, wydał niejakiemu Januszowi przywilej lokalizacyjny na założenie wsi „Holohoczkowa”. Wieś założono na prawie niemieckim. Niektórych aktach wieś figuruje jako Wola Łohuczkowa. Akta z 1605 r. podają istnienie w południowo-zachodniej części wsi miejsca zwanego Horodyszcze, co może świadczyć o istnieniu tu zamku lub dworu. W 2 poł. XVII w. Hołuczków stał się własnością Piotra Rymułta. Znany awanturnik, przywódca zbójów i opryszków, tzw. beskidników. Według Władysława Łozińskiego, autora „Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku”, herszt miał tu prowadzić zbójecką „czerwoną oberżę”. W XVII w. beskidnictwo stało się plagą, „trudniła” się nim szlachta i mieszczanie. Za doskonała kryjówkę opryszkom służyły trudno dostępne i odludne Góry Słonne.

W miejscowości znajduje się drewniana grekokatolicka cerkiew parafialna p.w. św. Paraskwy z połowy XIX w. Jej budowniczym był miejscowy cieśla Kanstanty Mielnik. W cerkwi znajduje się zachowany w całości ikonostas z 1858 r. Obecnie jest to filialny kościół rzymskokatolicki.

SIEMUSZOWA

Pierwsz wzminka na temat wsi pochodzi z 1420 r., kiedy to właścicielami jej Jan i Spytko, protoplaści rodu Siemuszowskich (herbu „Stary koń”), który władał tu do końca XVI wieku. W 1507 r. wybudowano tu pierwszą cerkiew. Na północ w stronę Krecowa, gdzie były "dobra pańskie", w XIX wieku powstał tartak (od niego nosi swą nazwę przysiółek Piła). Przedostatni właściciel dóbr siemuszowskich, Wasilewski, był nieżonatym birbantem. Żył samotnie z matką, ale za to, jak pamiętają tu najstarsi, miał według jednych 15, według innych aż 22 nieślubnych dzieci. Każdą "uwiedzioną" wydawał za mąż i każdej w wianie dawał trzy morgi pola i drewna z własnego lasu na dom. A że przy tym był hulaką i karciarzem to na pokrycie długów sprzedawał po kawałku pola czy lasu i tak stopniowo rozrastała się Siemuszowa i przysiółek Piła. Wreszcie ostatecznie popadł w takie długi, że wierzyciele - Żydzi wystawili majątek na licytację. Majątek na licytacji nabyła rodzina Kościuszków. Głowa rodziny, sędzia Kościuszko do emerytury rzadko przebywał we dworze, który usytuowany był w pięknym parku na skarpie schodzącej do Tyrawki. Częściej przebywała tu jego żona z synami, a majątkiem zarządzał Żyd. W 1939 roku, kiedy granicę niemiecko-rosyjską ustalono na Sanie, Kościuszkowie uciekli do Mrzygłodu. Miejscowość przejęli Rosjanie i zaraz założyli tu "kołchoz" z biurem zarządu we dworze. Wtedy zaczęło się stopniowe niszczenie dworu. W 1941 r., po inwazji niemieckiej na Związek Radziecki, Kościuszkowie ponownie objęli majątek w posiadanie, a jeden z synów sędziego mający studia rolnicze założył tu szkołę rolniczą. W 1944 r. w obawie przed nadchodzącymi Rosjanami Kościuszkowie ostatecznie wyjechali z Siemuszowej. Szkołę w 1945 roku spaliła banda UPA, dwór tuż po wojnie rozebrali okoliczni mieszańcy, a położony nad skarpą drogi spichlerz w latach siedemdziesiątych rozebrano na budulec.

W miejscowości stoi drewniana filialna cerkiew grekokatolicka z 1841 r. Wewnątrz zachował się klasycystyczny ikonostas z 2 poł. XIX w. Na ścianach babińca i nawy znajduje się ciekawa polichromia figuralna.

WITRYŁÓW

Do polowy XX wieku w Witryłowie istniał dwór, wybudowany w latach 30-tych XIX wieku. Uległ on częściowemu spaleniu w 1946 r. Po dworze pozostały jedynie piwnice z 1828r. oraz resztki parku z kasztanowo-modrzewiową aleją i kilkoma starymi dębami.

W miejscowości znajduje się również drewniana filialna cerkiew greckokatolicka p.w. św. Michała Archanioła. Zbudowano ją w 1812. Na początku XX w. świątynię przebudowano i usunięto kopułę, przez co zatraciła swój charakter. W cerkwi znajduje się prezbiterium zbliżone do kwadratu oraz chór muzyczny wsparty na 2 filarach. Zachował się również krzyż procesyjny z pocz. XIX w., z namalowanym wizerunkiem Chrystusa Ukrzyżowanego, z jednej jego strony i Chrystusa w Grobie, z drugiej. Obecnie świątynia jest użytkowana jako kościół filialny, rzymskokatolicki pw. Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocy.

We wsi zobaczymy trzy piękne XIX-wieczne kapliczki murowane, z których jedna, na rzucie kwadratu, swoim wyglądem imituje dwuwieżową fasadę kościoła.

Niewątpliwą atrakcją Witryłowa jest wisząca kładka nad Sanem, przez którą przejść można do Ulucza.

MRZYGŁÓD

Dawne miasteczko królewskie, obecnie wieś. Miejscowość, sąsiaduje z Tyrawą Solną, leży na przeciwnym brzegu Sanu. W 1425 roku król Władysław Jagiełło nadał Mrzygłodowi prawa miejskie na prawie magdeburskim. Miejscowość początkowo nosiła nazwę Tyrawa, a od 1431 r., kiedy to uzyskała akt lokacyjny na prawie magdeburskim – Tyrawa Królewska. W jej skład wchodzić miała, jeżeli wierzyć przekazom, Tyrawa Solna.

Miasto szybko się rozwijało. Okolice miejscowości obfitowały w bogate pokłady oleju skalnego, rudy żelaza, soli, margla i piaskowca, co przyczyniło się do rozkwitu rzemiosła. W XVII wieku Mrzygłód znany był z wyrobu ceramiki. Tradycja garncarska przetrwała tu do połowy XX wieku. W XIX w. w mieście przez pewien czas działała fabryka fajansu i kamionki. Żyzne i urodzajne gleby sprzyjały rozwojowi rolnictwa. Dzięki temu, że miasto wchodziło w skład królewszczyzny i leżało na ważnym szlaku handlowym, posiadało szereg przywilejów, takich jak pobieranie myta czy organizowania jarmarków. 

Miasto nie omijały jednak klęski żywiołowe, źródła historyczne wspominają nie jeden pożar czy powódź. Miasteczko kilkukrotnie ucierpiało również od najazdu obcych wojsk (Tatarzy, potop szwedzki, wojska Rakoczego), przez co w XVII w. zaczęło podupadać.

W okresie zaborów ponownie rozwinęło się rzemiosło, odbudowano wiele mieszczańskich domów, postawiono szkołę. Ze względu na bliskie sąsiedztwo z konkurencyjnym Sanokiem, miasteczko nie odzyskało w pełni dawnej świetności. W 1945 r. Mrzygłód utracił prawa miejskie.

Warto zobaczyć:

• Kościół parafialny pw. Rozesłania Apostołów. Wzniesiony w początku XV w. Był wielokrotnie odnawiany i przerabiany, przez co zatracił gotyckie cechy. Orientowany, murowany z kamienia łamanego (potynkowany), jednonawowy. Wewnątrz znajdują się: sklepienia zapewne z XVII w., kamienny portal 1 poł. XVI w., obraz Chrystusa Króla z datą 1660, chrzcielnica drewniana z 1 poł. XVIII wieku. Pod ołtarzem głównym grób Krzysztofa Bartłomieja Scholackiego. Przy kościele murowana dzwonnica parawanowa wzniesiona w 1836 roku. Miejscowa legenda mówi, że przy budowie kościoła pracowali Krzyżacy – jeńcy spod Grundwaldu. W 2010 r. Parafia Mrzygłód obchodziła jubileusz 600-lecia swojego istnienia.
• Cerkiew pw. Zaśnięcia Bogurodzicy z 1901 r. Zamieniona po wysiedleniach na magazyn, obecnie w ruinie.
• Zabytkowy układ architektoniczny rynku z 2 poł. XIX w. i 1 poł. XX w. – drewniane domy wzdłuż pierzei rynku wzniesione po pożarze w 1893 roku. Ustawione są do niego kalenicowo lub szczytowo. Dachy dwuspadowe ze szczytami szalowanymi deskami, niekiedy z ozdobną wycinanką. Na uwagę zasługuje kuźnia (dom nr 12), budynek z końca XIX w., konstrukcji zrębowej, połączony z budynkiem gospodarczym.
• Młyn wodny – położony w przysiółku Juhnie. Wzniesiony około 1900 r. Konstrukcji zrębowej, połączony z budynkiem gospodarczym. Funkcjonował do 1950 roku.
• Kapliczki murowane z XIX w.
• Stary cmentarz – położony na płn.-zach. od rynku z kamieniarką z XIX w.
• Pomnik Władysława Jagiełły postawiony w 1910 roku na rynku miejskim, został zniszczony przez Niemców w 1942 r. W 1960 roku pomnik odtworzono. W 2010 r., z okazji obchodów 600-lecia Bitwy pod Grunwaldem, pomnik wymieniono na nowy, a nieopodal kościółka postawiono pamiątkową kapliczkę.
  

DOBRA

Pierwsza informacja o wsi Dobra, założonej na prawie ruskim, pochodzi z 1402 roku, wtedy to, 28 czerwca Władysław Jagiełło nadaje służkom królewskim z Ulucza, pole zw. Dobre, w Ziemi Sanockiej. Jeden z przysiółków Dobrej nosi nazwę Ratna, co wywodzi się zapewne od staroruskiego ratnik – wojownik. W 1433 roku istniała tu już parafia prawosławna. W 1564 r. król Zygmunt August, nadał miejscowości przywilej lokacyjny. W 1565 roku Dobra została podzielona na Szlachecką i Rustykalną. Potomkowie założycieli otrzymali godność szlachecką, a sejm zwolnił mieszkańców od obowiązku płacenia czynszu. W czasie drugiej wojny wieś znalazła się po stronie radzieckiej (1939-41). Po II wojnie światowej, większość mieszkańców Dobrej wywieziono na Ukrainę w 1946 roku, część na „Ziemie Odzyskane” w 1947 r., zaś we wsi pozostało tyko dziesięć rodzin.

Jeszcze do niedawna we wsi wydobywano, dla potrzeb gospodarczych ropę, (olej skalny). Istnieje tu jeszcze naturalne jej źródło. Do II wojny światowej z tutejszych źródeł solnych odważano sól. Za wioską znajduje się małe jeziorko osuwiskowe, nazywane „Morskie Oko”.

Będąc w Dobrej należy koniecznie zobaczyć drewnianą cerkiew pw. Świętego Mikołaja z 1879 r., pierwotnie grecko-katolicką, parafialną, obecnie kościół rzymsko-katolicki, filia parafii Mrzygłód. W 1944 roku, w czasie przechodzenia frontu, została uszkodzona pociskiem, który zniszczył główna „banię” nad nawą. Wewnątrz: polichromia figuralna wykonana w latach 1899-1904 przez A.i M. Bogdańskich, przy udziale M. Demkowicza oraz ikonostas z lat 1899-1904, pędzla Bogdańskich; kropielnica kamienna, kielichowa z XIX wieku. Cerkiew otacza kamienny murek, na przycerkiewnym cmentarzu znajdziemy stare nagrobki.

Przed świątynią, od strony prezbiterium, stoi XVII-wieczna, trójkondygnacyjna dzwonnica z dwoma dzwonami z 1627 i 1924 r. (w cerkiewnym prezbiterium, pod ołtarzem znajduje się trzeci, uszkodzony dzwon). Budynek mógł funkcjonować niegdyś jako oddzielna cerkiew wieżowa, świadczy o tym otwór po ikonostasie znajdujący się w pomieszczeniu na pierwszym piętrze dzwonnic (ikonostas znajduje się obecnie w składnicy ikon w Łańcucie). Dzwonnica jest obiektem filialnym Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.

Obok cerkwi stoi opuszczona, dawna plebania grecko-katolicka z poł. XIX w. Murowana, otynkowana, parterowa, częściowo podpiwniczona.

W dobrej zobaczymy również:

•  Drewniane chałupy wnękowe XIX/XX w.
•  XIX i XX-wieczne kapliczki.
•  Cmentarz wiejski z 1834 r.
•  Trzy bunkry radzieckie z umocnień tzw. „Linii Mołotowa z lat 1940-41, dobrze zachowane. Jeden na posesji prywatnej obok cmentarza, drugi w połowie wsi pod lasem (najlepiej zachowany), trzeci na terenie leśniczówki.

ŁODZINA

Pierwsza pisemna wzmianka o Łodzinie pochodzi z 1442 r. Do 1772 r. była wsią królewską, starostwa sanockiego. Wchodziła wówczas w skład tzw. „Klucza Mrzygłodzkiego”. Końcem XVIII w. wieś przeszła w prywatne ręce. W 1552 roku istniała tu już parafia prawosławna. Po II wojnie światowej rozebrano tutejszy zabytkowy dwór alkierzowy z XVIII w. Pozostały po nim jedynie słupy kamienne ze starej bramy i resztki parku krajobrazowego.

Miejscowość leży na Szlaku Ikon, znajduje się tu drewniana cerkiew p.w. Narodzenia Bogurodzicy z 1743 roku, grecko-katolicka, filialna, obecnie użytkowana przez kościół rzymsko-katolicki. Wewnątrz ikonostas, prawdopodobnie z 1875 roku, trójsferowy, z ikonami o charakterze rustykalnym. Na cmentarzu kilka przykładów interesującej kamieniarki. Przed świątynią stoi piękny, stary dąb (pomnik przyrody). Mieszkańcy mówią, że jest tylko osiem lat młodszy od cerkwi.

We wsi zobaczymy również kamienną bramę dworską z 1 poł. XIX w., która prowadziła do nieistniejącego już dziś dworu, wzmiankowanego w 1846 roku. Brama w kształcie dwóch obelisków (pylonów) na cokołach.

HŁOMCZA

Pierwsza pisemna wzmianka o Hłomczy pochodzi z 1402 roku, gdy wspominany jest bród hłomczański (Brud Chlumcense). Pierwsza informacja o Hłomczy jako wsi pochodzi z roku 1429. Źródła z1439 roku świadczą, iż w tym czasie istniała tu prawosławna parafia. W 1468 roku wieś została lokowana na prawie niemieckim. W roku 1548 Zygmunt August włączył Hłomczę, wraz z Uluczem i Dobrą, do żup ruskich, wyjmując je spod jurysdykcji starostwa sanockiego. Do 1772 roku wieś była własnością królewską. W pierwszej połowie XIX wieku wieś trafiła w ręce prywatne.

Na terenie wsi zlokalizowano 13 stanowisk archeologicznych. Odnaleziono tu 124 jamy osadowe, ceramikę oraz przedmioty z kamienia, brązu i żelaza. Znaleziska pochodzą z epoki kamienia, brązu, wczesnej epoki żelaza, okresu wpływów rzymskich oraz wczesnego średniowiecza. W Hłomczy znaleziono również ślady szałasu ze skór ludności należącej do kultury magdaleńskiej, ze starszej epoki kamienia. Żyjąca tu około czternaście tysięcy lat przed naszą erą ludność, zajmowała się zbieractwem, rybołówstwem i łowiectwem (m. in. na renifery). Jest to najbardziej na wschód wysunięte znalezisko, osady tej ludności. Kolejną ciekawostką jest tzw. „skarb odlewcy” składający się z ponad 300 ozdób brązowych złożonych w naczyniu. Pochodzi on z ok. 700 roku p.n.e. Istniała tu wówczas osada tzw. „ludności tarnobrzeskiej”. W I i na początku II wieku n.e żyła tu ludność kultury przeworskiej. Odsłonięto pozostałości trzech domostw oraz jamy gospodarcze. Z X i XI wieku znaleziono ślady ludności słowiańskiej.

Miejscowość położona jest na Szlaku Ikon Doliny Sanu. Znajduje się tu grekokatolicka cerkiew p.w. Soboru Matki Bożej z 1859 r. Obok świątyni stoi murowana dzwonnica, wzniesiona w tym samym czasie co cerkiew. Wiszą w niej trzy dzwony, w tym jeden z 1668 r.

ULUCZ

Wieś wzmiankowana była już w 1373 r. jako Ulicz. W roku tym Władysław Opolczyk nadał wieś Przemysławowi z Jabłonicy. Badania archeologiczne świadczą jednak, iż osadnictwo istniało tu już ok. 1600 lat p.n.e. Odkryto tu wielokulturową osadę z zabytkami z epoki brązu oraz epoki żelaza. W okresie I Rzeczypospolitej wieś wchodziła w skład starostwa mrzygłodzkiego. Wieś należała do królewskich żup tyrawskich, wraz z Dobrą i Hłomczą, stanowiła tzw. „klucz ulucki”.

W XVI i XVII wieku przybyli tu Mazurzy którzy specjalizowali się w wyrobie m.in. łodzi przeznaczonych dla spływu soli z żup tyrawskich do Przemyśla. We wsi pobierano podatek od kupców udających się do Przemyśla i Sambora.

W Uluczu istniał niegdyś klasztor bazylianów. Stał on na wzgórzu obok cerkwi św. Mikołaja . Zlikwidowano go w 1744, a jego wyposażenie przeniesiono następnie do klasztoru w Dobromilu.

W 1945 Ulucz i sąsiednie wsie Hroszówka, Jabłonica Ruska oraz Wola Wołodzka stanowiły bazę oddziału UPA. W 1947 r. 550 mieszkańców Ulucza zostało przesiedlonych i rozproszonych w ramach Akcji Wisła. Ze starej wsi pozostał tylko jeden dom, cmentarz oraz Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Uluczu na górze Dębnik. Od 1990 r. we wsi odbywają się coroczne zjazdy dawnych mieszkańców, odprawiana jest msza w obrządku unickim.

Cennym zabytkiem jest piękna drewniana cerkiew p.w. Wniebowstąpienia Pańskiego. Usytuowana jest na wzgórzu Dębnik - Dubnyk (344 m n.p.m.), górującym ponad doliną Sanu. Według tradycji wzniesiona została w 1510 r. Przeprowadzona w ostatnich latach analiza dendrochronologiczna przeniosła datowanie budowy cerkwi na rok 1659. W środku zachowana na północnej stronie nawy XVII-wieczna polichromia, przedstawiająca sceny z życia Chrystusa. Cerkiewny wielostrefowy ikonostas z drugiej połowy XVII w., możemy obecnie oglądać w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Przy cerkwi zachowała się murowana kaplica z 1848 r., upamiętniająca zniesienie pańszczyzny oraz kamienne i drewniane nagrobki z XIX i XX w. W 1990 r. przed cerkwią odsłonięto tablicę ku czci urodzonego w Uluczu kompozytora, księdza Michała Werbyćkiego, autora hymnu narodowego Ukrainy.

Według tradycji na zboczu Dębnika, bije cudowne źródełko posiadające uzdrawiającą moc. Dzisiaj cerkiew w Uluczu jest filią Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku i stanowi jedną z największych atrakcji turystycznych regionu.

TREPCZA

Miejscowość położona w dolinie Sanu, około 10 km. od Tyrawy Solnej, w kierunku na Sanok. W miejscowości znajdują się:

• Dawna filialna cerkiew greckokatolicka z 1807 r., p.w. Zaśnięcia Bogurodzicy. Po 1946 r. pełniła funkcję kościoła rzymskokatolickiego, na chwilę obecną świątynia nie jest użytkowana. Jest to świątynia orientowana, murowana i potynkowana.
• Niewielki, dziewiętnastowieczny dworek i pozostałości założenia parkowego.
  
• Kapliczki i krzyże przydrożne z XIX i XX wieku.
  
• Grodzisko Horodyszcze i Horodna, pozostałości grodziska z VIII-XIII w., podmurówka cerkwi z XII wieku, jednej z dwu istniejących tu kolejno po sobie, liczne pochówki. Dokonano tu licznych znalezisk archeologicznych (broń, ozdoby, pieczęcie ceramikę, itp.) Wspomniany gród był zapewne pierwotnym, wspominanym w latopisach ruskich Sanokiem.

"Diabla Góra" zaprasza na wczasy i noclegi w Bieszczady: domki, pokoje lub camping a wokół wiele się dzieje!

Zachęcamy do skorzystania z bogatej oferty ośrodka oraz z atrakcji dostępnych w naszym pięknym regionie!

 Galeria